De Oranjezaal: catalogus en documentatie

De Oranjezaal in Paleis Huis ten Bosch is zonder enige twijfel een van de belangrijkste schilderkunstige ensembles van de Nederlandse zeventiende eeuw. In opdracht van Amalia van Solms werkte in de jaren 1648-1652 onder regie van de architect-schilder Jacob van Campen een twaalftal kunstenaars aan de reeks van 39 doeken en panelen en een aantal gewelfschilderingen. De schilders van dit monumentale geheel waren deels uit de Noordelijke en deels uit de Zuidelijke Nederlanden afkomstig. Het vormt een eerbetoon aan de nagedachtenis van de kort daarvoor overleden stadhouder Frederik Hendrik. Hoewel er in de loop der eeuwen diverse architectonische ingrepen in de Oranjezaal zijn uitgevoerd, bleef de monumentale reeks van schilderingen vrijwel ongeschonden bewaard.

Voorafgaand aan en gedurende de grote restauratie van de Oranjezaal in de jaren 1998-2001 die werd uitgevoerd door een team van specialisten onder leiding van Anne van Grevenstein, destijds directeur van de Stichting Restauratie Atelier Limburg, vond een diepgaand onderzoek naar de schilderingen en decoraties plaats. Dit interdisciplinaire onderzoek werd verricht door een brede groep van deskundigen waaronder restauratoren, kunst- en architectuurhistorici en chemici en was erop gericht om zo goed mogelijk de oorspronkelijke opzet van de Oranjezaal en de daarmee bereikte effecten te achterhalen. De eerste resultaten waren van directe invloed op de besluitvorming tijdens het restauratieproces, maar van meet af aan was duidelijk dat de rijke oogst aan kennis en informatie ook zou moeten worden verwerkt in een later te verschijnen wetenschappelijke publicatie. De realisering van een dergelijke onderneming, waarvan de coördinatie werd gelegd bij het RKD (Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, thans Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) bleek, mede doordat alle betrokkenen intussen ook weer verwikkeld waren in nieuwe taken en projecten, een proces van lange adem, maar nadert zijn voltooiing. Intussen hebben diverse leden van het onderzoeksteam al een reeks van artikelen in wetenschappelijke tijdschriften en symposiumverslagen gepubliceerd, waarin belangrijke facetten van het onderzoek zijn uitgewerkt. In 2013 verscheen bovendien een op een breder publiek van belangstellenden gericht Nederlandstalig boek, waarin dr. Margriet van Eikema Hommes en dr. Elmer Kolfin een samenvattend beeld geven van de Oranjezaal en zijn achtergronden. Een omvangrijke Engelstalige publicatie met studies over ontstaan, opzet en materiële geschiedenis van de Oranjezaal is in een vergevorderd stadium van voorbereiding.

Het fundament voor al deze publicaties wordt echter gevormd door de hier gepresenteerde wetenschappelijke catalogus waarin per schildering, naast de noodzakelijke basisinformatie, alle resultaten van het kunsthistorische, iconografische, archivalische, technische en materiële onderzoek zijn neergelegd. Deze rijke en brede informatie is gebaseerd op de werkzaamheden van alle in de afgelopen twintig jaar bij het onderzoek betrokken personen. Hun namen en die van andere personen die hebben bijgedragen tot dit resultaat zijn vermeld in het hierna volgende dankwoord. De teksten zijn geschreven door vijf van hen, namelijk Margriet van Eikema Hommes, Michiel Franken, Anne van Grevenstein, Mireille te Marvelde en Lidwien Speleers. De eindredactie was in handen van Michiel Franken, die daarbij werd bijgestaan door Maud Lankester en in een eerder stadium door Gerbrand Korevaar. Behalve de catalogus omvat deze publicatie diverse andere documenten die een basis vormen van het verrichte onderzoek, zoals het uitvoerige door Paula van der Heijden samengestelde overzicht van alle archivalische bronnen betreffende de Oranjezaal en de rapportage van het aan de restauratie voorafgaande vooronderzoek.

Rudi Ekkart